نویسنده: مرحوم دکتر فتحی یکن
مترجم: عبدالعزیز سلیمی
در جهت پرورش شخصیت دینی به صورتی که شایستگی نمایندگی «ایمان و اخلاق اسلامی» را پیدا کند... و ایجاد جامعه‌ای که باورها و رهنمودهای اسلام را آن باور داشته و جزو برنامه‌ی خویش قرار دهد... و به منظور برپایی حکومتی که شریعت و راه و رسم و قوانین اسلام را در عمل پیاده و اجرا کند، و خود را حامل دعوت و رسالت هدایتگر، در جهت برپایی و گسترش حق و عدالت در میان بشریت بداند و فراهم نمودن سربلندی دنیا و سعادت آخرت کار و عمل اسلامی واجب و تکلیفی شرعی است.
نه تنها عمل اسلامی عملی واجب و ضروری، بلکه نیازها و اسباب و شاخه‌های مختلف آن نیز تا زمانی که حکومتی اسلامی مسئولیت آن را بر دوش می‌گیرد بر همه کس واجب می‌باشد.
مادامی که چنین حکومتی وجود نداشته باشد. هر گونه کوتاهی و بی‌توجهی از طرف مسلمانان در میزان شریعت اسلام گناه به حساب می‌آید و توبه و کفاره آن به غیر از اقدام و تلاش سریع در ادای مسئولیت دینی و دعوی چیز دیگری نمی‌تواند باشد.
از مواردی که بر عمل و کار دینی تأکید جدی دارد و آن را به صورت تکلیفی قطعی نگاه می‌کند نه کاری مستحب، واجب بودن آن به دلایل زیر می‌باشد:
الف: ضرورت عمل اسلامی، از نظر اصولی و بنیادی «کار اسلامی» واجب بوده و مسئولیتی است که از جانب خداوند برای کل بشریت و در پیشاپیش آنان پیامبران معین گردیده است و تا زمانی که انسانی بر سطح کره زمین زیست خواهد کرد، ادامه خواهد داشت.
خداوند در این رابطه در سوره عصر می‌فرمایند:
«سوگند به زمان (که سرمایه زندگی انسان، و فرصت تلاش او برای نیل به سعادت دو جهان است)! انسانها همه زیانمندند. مگر کسانی که ایمان می‌آورند، و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند، و همدیگر را به تمسّک به حق (در عقیده و قول و عمل) سفارش می‌کنند، و یکدیگر را به شکیبائی (در تحمّل سختیها و دشواریها و دردها و رنجهائی) توصیه می‌نمایند (که موجب رضای خدا می‌گردد).»
همچنین می‌فرمایند:
«ای فرستاده (خدا، محمّد مصطفی!) هر آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است (به تمام و کمال و بدون هیچ گونه خوف و هراسی، به مردم) برسان (و آنان را بدان دعوت کن)، و اگر چنین نکنی، رسالت خدا را (به مردم) نرسانده‌ای.» مائده: 67
باز می‌فرماید:
«بیگمان کسانی که پنهان می‌دارند آنچه را که از دلائل روشن و هدایت فرو فرستاده‌ایم، بعد از آن که آن را برای مردم در کتاب (تورات و انجیل) بیان و روشن نموده‌ایم، خدا و نفرین‌کنندگان (چه از میان فرشتگان و چه از میان مؤمنان انس و جان)، ایشان را نفرین می‌کنند (و خواستار طرد آنان از رحمت خدا خواهند شد). » بقره: 159
آثار ارزشمندی در سنت رسول خدا (ص) راجع به ترغیب به دعوت به حق و مبارزه با باطل وجود دارد.
رسول خدا (ص) می‌فرماید:
« هر یک از شما که متوجه شد گناهی انجام می‌شود عملاً از آن جلوگیری نماید، اگر امکان این را نداشت، با سخن و موعظه مانع شود، در صورتی که این کار هم برایش میسر نبود با قلب خویش از آن نفرت داشته باشد. این پایین‌ترین درجه از «ایمان» است و به غیر از این ایمانی در کار نخواهد بود.»
و ایشان می‌فرمایند:
«ای مردم، خداوند به شما امر می‌فرماید به خوبی و نیکی سفارش نمایید و از بدی و ناروا مانع شوید پیش از آنکه هر چه نزد من در خواست داشته باشید مورد توجه قرار نگیرد و هر چه را که بخواهید به شما ندهم و از من طلب کمک نمایید و به هیچ وجه شما را یاری نکنم.»
همچنین می‌فرمایند:
«هر زمانی مسلمانان را دیدی که از اینکه به ظالمی بگویند تو ظالم و ناحق هستی وحشت دارند با آن‌ها خداحافظی کن - خیری از آن‌ها انتظار نداشته باش- »
ب: وجوب «عمل اسلامی» از نظر شرعی
تلاش همه جانبه دینی از نظر فقهی واجبی است قطعی، زیرا تعطیل کردن حاکمیت خدا - قانون و هدایت او - در جنبه‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی و قرار داشتن حکومت¬ها و قوانین در جامعه‌های بشری به دست مکتب‌های غیر خدایی زمینه سازی برای برپا داشتن جامعه‌ی اسلامی و بازگرداندن دوباره زندگی اسلامی را بر مسلمانان واجب و ضروری می‌نماید. جامعه‌ای که در آن تنها از خدا اطاعت و فرمانبرداری بشود و از راه و رسم اخلاقی و قوانین او پیروی به عمل آید.
در این مورد قرآن می‌فرماید:
« امّا، نه! به پروردگارت سوگند که آنان مؤمن بشمار نمی‌آیند تا تو را در اختلافات و درگیریهای خود به داوری نطلبند و سپس ملالی در دل خود از داوری تو نداشته و کاملاً تسلیم (قضاوت تو) باشند. » النساء: 65
و می‌فرماید:
« در هر چیزی که اختلاف داشته باشید، داوری آن به خدا واگذار می‌گردد (و کتاب قرآن قانون دادگاه یزدان است و در پرتو آن کشمکشها باید فیصله پیدا کند). چنین داوری خدا است که پروردگار من است و من بدو پشت می‌بندم، (و برای قضاوت در منازعات، و رفع اختلافات، و حل مشکلات) به (کتاب) او مراجعه می‌کنم. » الشوری: 10
همچنین قرآن می‌فرماید:
«هرکس برابر آن چیزی حکم نکند که خداوند نازل کرده است (و قصد توهین به احکام الهی را داشته باشد) او و امثال او بیگمان کافرند.» المائده: 44
در دو آیه‌ی دیگر برای آن‌ها صفت «ظالم» و «فاسق» را ذکر فرموده است.
بدین خاطر که پایه ریزی جامعه اسلامی و حاکمیت بخشیدن به قانون و شریعت خدا در ذات خود «واجب» است. تلاش در جهت برپایی و ایجاد آن هم بر اساس اصل شرعی «چیزی که واجبی موکول به تحققش می‌باشد آن هم صورت واجب را پیدا می‌نماید.» تکلیف شرعی می‌باشد.
بر بیشتر، اگر نگوییم همه - ممالک اسلامی افکار و مکاتب بشری که آمیخته‌ای از قوانین ایتالیا، یونان، فرانسه و... است تسلط دارند و «سرمایه‌داری و سوسیالیسم» است که زمام امور اقتصادی را به دست گرفته است وضعیت غیر قابل قبولی که جاهلیت جدیدی را حکمفرما نموده و تلاش دامنه دار برای فرو ریختن آن‌ها و احیاء دوباره‌ی زندگی اسلامی را بر هر مسلمانی فرض عین قرار می‌دهد آن هم تا زمانی که زمام رهبری و تصمیم گیری در دست اسلام قرار گیرد.
عملی نمودن و اجرای بسیاری از مسئولیت‌های دینی موکول به بودن امام یا خلیفه‌ای در میان مسلمانان است و این هم در ذات خود لازمه‌اش وجود حکومت و نظام اسلامی می‌باشد.
همه قوانین مربوط به نظام¬های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و مقررات مربوط به حکومت، مجازات¬ها، جنگ و صلح و پیمان¬ها معاملات اجتماعی و اقتصادی و... تنها زمانی امکان اجراییشان فراهم می‌شود که حکومت و رهبریتی بر اساس اسلام وجود داشته باشد.
ج: وجوب، زائیده‌ی ضروریات و نیازها
برای مقابله با تهاجمات همه جانبه‌ی فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و نظامی و توطئه‌های گوناگون دشمنان اسلام و جلوگیری از موج مادیگرایی و ارتجاع و دین ستیزی که حیات اسلامی را از اساس مورد تهدید قرار می‌دهند، «عمل اسلامی» واجب و ضرورتی حتمی است.
نگاهی کنجکاوانه به وضع موجود در ممالک اسلامی نه اینکه بر ضروریات قیامی همه جانبه تأکید می‌کند بلکه آن را واجبی شرعی قلمداد می‌نماید که عدم اقدام و کوتاهی در مورد آن را به هیچ وجه جایز نمی‌داند.
بعضی از ممالک اسلامی در زیر سلطه‌ی سیاه نامسلمانان رنج می‌برد و برای مثال می‌توان به فلسطین، کشمیر، اریتره، قبرص و جمهوری‌های مسلمان‌نشین شوروی اشاره نمود.
بعضی دیگر هم زیر بار حکومت¬های حزبی و مسلکی کینه‌توز که با بهره‌گیری از آتش و آهن بر گردن مسلمانان سوار شده‌اند ناله می‌کنند.
در ممالک دیگری از سرزمین‌های اسلامی احزاب راست و چپ بر مسند قدرت تکیه زده و در مناطقی دیگر نزاع¬های خونین و هولناک میان چپ و راست بر سر قدرت سایه‌ی شومش را بر سر مردم گسترش داده است.
اضافه بر همه آنچه گفته شد بر کلیه‌ی ممالک اسلامی شرایط ناهنجار و هلاک کننده و ناآرامی از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی حکمفرما گردیده، به خصوص در زمینه‌ی پایبندی به اخلاق و ارزش¬ها و باورها در وضع بسیار ناهنجاری قرار گرفته است.
این¬ها و موارد دیگر مجموعاً بر روی یک مسئله حساس که «ضرورت کار و تلاش دینی است انگشت می‌گذارد، تلاش و مجاهدتی در راستای مقابله با هجوم همه جانبه‌ای که اسلام را مورد هدف قرار داده است. هجومی از طرف قدرت¬های استعماری از خارج و یا از جانب مزدوران و نوکران و هم مسیران داخلی آن¬ها.
قرآن می‌فرماید:
«و با آنان پیکار کنید تا فتنه‌ای باقی نماند (و نیروئی نداشته باشند که با آن بتوانند شما را از دینتان برگردانند) و دین (خالصانه) از آن خدا گردد (و مؤمنان جز از خدا نترسند و آزادانه به دستور آئین خویش زیست کنند). پس اگر (از روش نادرست خود) دست برداشتند (و اسلام را پذیرفتند، دست از آنان بدارید. زیرا حمله بردن و) تجاوز کردن جز بر ستمکاران (به خویشتن به سبب کفر و شرک، روا) نیست.» البقره: 193
د: ضرورت تلاش فردی و گروهی
مسئولیت تلاش دینی از این نظر که تکلیفی است شرعی مسئولیتی فردی هم قلمداد می‌شود. و همچنین همه واجبات و مسئولیات شرعی دیگر که التزام به آن¬ها اجر و پاداش را در پی خواهد داشت و پشت نمودن به آن¬ها مجازات را سبب خواهد شد دارای اجرو پاداش برای خدمتگزاران خواهد بود.
قرآن در این باره می‌فرماید:
« هرکسی در برابر کارهائی که کرده است (در دوزخ زندانی می‌گردد و) گروگان می‌شود.» المدثر: 38
« و همه آنان روز رستاخیز تک و تنها (بدون یار و یاور و اموال و اولاد و محافظ و مراقب) در محضر او حاضر می‌شوند. » مریم: 95
« اگر نیکی کنید (و از خدا اطاعت نمائید) به خودتان نیکی می‌کنید (و سود آن در دنیا و آخرت به خودتان برمی‌گردد) و اگر بدی کنید (و از فرمان خدا سرکشی نمائید) به خودتان بدی می‌کنید. و هنگامی که وعده دوم (مجازات و عقاب فسادتان) فرا می‌رسد (دشمنانتان را نیرو بخشیده و بر شما مسلّط می‌گردانیم) تا شما را بدحال (و پریشان روزگار) سازند (و گرد غم و اندوه بر چهره‌هایتان بپاشند) و داخل مسجد (الاقصی) گردند، همان گونه که در دفعه اوّل بدان داخل شدند (و بار دیگر به تخریب بیت‌المقدّس دست یازند) و بر هر که و هرچه دست یابند بکشند و درهم کوبند. » الاسراء: 7
« و هیچ کسی گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد.» الانعام: 164
« کسی که تلاش و کوششی (در راه پیشرفت دین خدا، و انجام عبادات تقبّل) کند، در حقیقت برای خود تلاش و کوشش کرده است (و سود آن عائد خودش می‌گردد). چرا که خدا بی‌نیاز از جهانیان (و طاعت و عبادت ایشان) است. » العنکبوت: 6
اسلام بدین خاطر که در عملیات ساختن و بازسازی کاخ زندگی بر پایه‌های «حق و خیر» همه انسان¬ها را مشارکت دهد آن‌ها را در حدود توانایی و امکانات مکلف به کار و تلاش نموده است، چیزی که جامعه را جامعه‌ای پویا و متحرک بار آورده و هر فرد از افراد آن در راستای سازندگی و بذل آنچه را که در اختیار دارد کوتاهی نکرده و با هم در این مشارکت به رقابت می‌پردازند.
از اینجاست که درمی‌یابیم «عمل اسلامی» مثل بسیاری از واجبات دیگر برای افراد مسئولیت و تکلیف شرعی است.
و بدین خاطر که مشارکت در کار اسلامی مسئولیت هر فرد مسلمانی است در ارتباط با کار عملی و اجرایی مسئولیتی است گروهی و جمعی، جریانات و مسائل غیر قابل مناقشه‌ای بر این نظریه تأکید دارند برای مثال:
1- اقدام به «عمل اسلامی» دامنه دار و سنگینتر از آن است که افراد از عهده آن برآیند زیرا هدف اساسی، عمل و دعوت اسلامی فرو ریختن کوخ جاهلیت و ساختن کاخ اسلام بر فراز ویرانه‌های آن است و تحقق چنین هدفی محتاج تأمین امکانات و ادای مسئولیات و تلاش¬های دامنه داری است که از توان فرد خارج است و برای رسیدن به آن هدف تنها از طریق حرکتی متشکل و سازمان‌یافته و در حد بسیار بالایی از درک واقعیات و توانایی و تشکل و آمادگی برای هر گونه تلاش و تحمل همه گونه مشکلات ممکن و میسر خواهد بود.
2- «سنت عملی» رسول خدا (ص) در مقابله با جاهلیت و پایه گذاری جامعه اسلامی و به واقعیت درآوردن نوع زندگی دینی دلیل شرعی غیر قابل مناقشه‌ای برای اثبات واجب بودن «کار جمعی» در «دعوت اسلامی» می‌باشد.
رسول خدا (ص) هیچگاه در ادای مسئولیت‌های عملی، روش فردی را پیش نمی‌گرفتند و از ابتدای دعوت خود در جهت رسیدن به تغییر واقعیت‌های موجود جاهلی در تشکل جماعتی که افرادش را با دقت فراوان خود برمی‌گزید بسیار اهتمام می‌نمود.
جریان¬ها و رویدادهای زندگی رسول خدا (ص) در همه مراحل و در همه‌ی زمینه‌ها بیانگر این حقیقت است و شاهد صادقی بر آن می‌باشد.
3- راهی را که کاروان «عمل و دعوت اسلامی» از آن می‌گذرد راهی است پوشیده از خارها و دست اندازها و از طرف دشمنان همه نوع مانع و کمینی قرار داده شده است، دشمنانی که تعداشان هم چندان کم نیست... این مشکلات و واقعیت¬ها پدیده‌هایی هستند که وجود حرکتی منظم و گسترده و فراگیر در کیفیت و کمیّت را برای مقابله با شرایط و احتمالات آینده توجیه می‌نمایند.
در لابلای آیات قرآن و فرموده‌ها و روش عملی رسول خدا (ص) اشارات و نشانه‌های روشنی در این زمینه وجود دارد که بر جمعی و هماهنگ بودن «عمل و حرکت اسلامی» تأکید دارند.
« در نیکی و پرهیزکاری همدیگر را یاری دهید اما در امور حرام و دشمنی زا همکاری نکنید.»
ﻫ : تلاشگر است که ثمره‌ی تلاشش را خواهد چشید
مهمترین مطالبی را که خدمتگزاران و دعوتگران دین لازم است متوجه باشند این است که آن‌ها محتاج به اسلام هستند... و همه کارها و تلاش¬ها و تحمل سختی¬ها به خاطر رشد شخصیت و پاکی و پاکدامنی خود و ادای بعضی از مسئولیت‌های خدایی است برای آن است که همه آن زحمات و مسئولیت‌ها را برای روزی که چشم¬ها اشتباهی می‌بینند و جان به لبان می‌رسد پس انداز کنند.
چنانچه به میدان آمدند و تن به مسئولیتن‌ها در دادند پیروز و در صورتی که از میدان «عمل اسلامی» فرار کردند، ضرر آن تنها متوجه خودشان می‌شود.
قرآن می‌فرماید:
« تردیدی وجود ندارد که خدا بی‌نیاز از جهانیان (و طاعت و عبادت ایشان) است.» العنکبوت: 6
و می‌فرماید:
« اگر شما (از فرمان خدا سرپیچی کنید و) روی برتابید، مردمان دیگری را جایگزین شما می‌گرداند (و این مأموریت را به گروه دیگری می‌سپارد) که هرگز همسان شما نخواهند بود (و از ایثار و فداکاری و بذل جان و مال خودداری نخواهند کرد و از فرمان یزدان روی‌گردان نخواهند شد).» محمد: 38
هم چنین لازم است عمیقاً درک کنند که ارزش و اعتبارشان به اسلام بستگی دارد و بدون آن از هیچ ارزش و قیمتی برخوردار نیستند.
در این صورت آنان «همچون چهارپایان و حتی گمراه تر از آنان» خواهند بود و تنها در پرتو نور اسلام و هم مسیری با آن است که کرامت و سربلندی واقعی تحقق پیدا خواهد کرد، مشارکت و هم مسیری ادامه دار - نه تک روی و کار فردی - زیرا کسی که تند و تنها می‌رود در آتش گرفتاری‌ها دنیا و آخرت هم تنها خواهد بود - و هر که را توفیق همراهی با کاروان رفیق گردید به گرامی‌ترین و مبارکترین ارتباط و هم مسیری دست یافته و سعادت همراهی قافله‌ی هدایتگران و سعادت یافتگان را یافته است، کسانی که قرآن در موردشان می‌فرماید:
«و کسی که از خدا و پیغمبر (با تسلیم در برابر فرمان آنان و رضا به حکم ایشان) اطاعت کند، او (در روز رستاخیز به بهشت رود و همراه و) همنشین کسانی خواهد بود که (مقرّبان درگاهند و) خداوند بدیشان نعمت (هدایت) داده است (و مشمول الطاف خود نموده است و بزرگواری خویش را بر آنان تمام کرده است. آن مقرّبانی که او همدمشان خواهد بود، عبارتند) از پیغمبران و راستروان (و راستگویانی که پیغمبران را تصدیق کردند و بر راه آنان رفتند) و شهیدان (یعنی آنان که خود را در راه خدا فدا کردند) و شایستگان (یعنی سایر بندگانی که درون و بیرونشان به زیور طاعت و عبادت آراسته شد)، و آنان چه اندازه دوستان خوبی هستند! » النساء: 69
لازم است کارگزاران اسلام این مطلب را مورد توجه قرار دهند که همراهی با کاروان دعوت شرط استقامت و پایداری خواهد بود.
رسول گرامی اسلام (ص) می‌فرماید:
«تنها گوسفندی طعمه‌ی گرگ خواهد گردید که از گله دور شده باشد.»
در جامعه‌ای که فساد و فتنه همچون شب¬های تاریک و و حشتناک سایه شومش را گسترانده است کسانی که با «ذکر و قرآن» در ارتباط نیستند خواسته و یا ناخواسته در زندگی خود تحت تأثیر ناپاکی‌ها و ناهنجاری‌ها موجود قرار خواهند گرفت.
قرآن می‌فرماید:
«پند و اندرز بده، چرا که پند و اندرز به مؤمنان سود می‌رساند (و کاری می‌کند که خدا را فراموش نکنند، و پیوسته بر ایمان و یقینشان بیفزایند).» الذاریات: 55
و همچنین کسانی هم که در ارتباط با هم نبوده و یکدیگر را به پیروی از حق و شکیبایی در تحمل مشکلات مسیر ترغیب نمی‌کنند در معرض مبتلا گشتن به دردهای جاهلی و تسلیم به واقعیت‌های موجود قرار خواهند گرفت.
قرآن در این باره می‌فرماید:
« سوگند به زمان (که سرمایه زندگی انسان، و فرصت تلاش او برای نیل به سعادت دو جهان است)! انسانها همه زیانمندند. مگر کسانی که ایمان می‌آورند، و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند، و همدیگر را به تمسّک به حق (در عقیده و قول و عمل) سفارش می‌کنند، و یکدیگر را به شکیبائی (در تحمّل سختیها و دشواریها و دردها و رنجهائی) توصیه می‌نمایند (که موجب رضای خدا می‌گردد). » سوره‌ی عصر
حقیقت آن است که به غیر از زندگی در سایه درخت پر بار ایمان چاره‌ی دیگری وجود ندارد و پیوستن به راهیان راه خداوند و زندگی و همراهی همیشگی با آنان بسیار ضروری است.
« با کسانی باش که صبحگاهان و شامگاهان خدای خود را می‌پرستند و به فریاد می‌خوانند، (و تنها رضای) ذات او را می‌طلبند، و چشمانت از ایشان (به سوی ثروتمندان و قدرتمندان مستکبر) برای جستن زینت حیات دنیوی برنگردد، و از کسی فرمان مبر که (به خاطر دنیا دوستی و آرزو پرستی) دل او را از یاد خود غافل ساخته‌ایم، و او به دنبال آرزوی خود روان گشته است (و پیوسته فرمان یزدان را ترک گفته است) و کار و بارش (همه) افراط و تفریط بوده است. » الکهف: 28
همچنین لازم است کارگزاران و عاملین در دعوت اسلامی به این واقعیت آگاه باشند که آن‌ها صرفاً برای خدا دارند زحمت می‌کشند و در تلاش می‌باشند و این راه راهی طولانی و پر از مشکلات است.
«بر گرد بهشت حصار و دیواری از مشکلات کشیده شده، اما بر اطراف جهنم لذت¬های زودگذر و فریبنده خودنمایی می‌کنند.»
کسانی که وزش آرام نسیم گونه‌های نازکشان را اذیت می‌کند و حریر نرم و نازک انگشتانشان را زخمی می‌نماید، مرد این میدان و مسافران مسیر نیستند!
آنانکه ترس از قطع لقمه‌ای نان در اعماق وجودشان به سان سرطان ریشه دوانیده جرأت و توان حرکت در این راه را ندارند.
این راه راهی است که بیماران مزاجی و بردگان خواهش‌های حیوانی، افراد کم تحمل و کم توان، کسانی که قدرت تحمل حتی یک کلمه را هم ندارند - تا چه رسد به سرزنش و توبیخی - آن¬هایی که آن چنان به حرف اهمیت می‌دهند که فراموش کرده‌اند که ناآگاهند و از در ناآگاهی درآمده‌اند و همچنین کسانی که تسلیم شدن به «رأی جمع» و صرفنظر از نظر شخصی برایشان بسیار سنگین و غیر قابل تحمل است، لیاقت و قدرت پیمودنش را ندارند.
این مسیر، مسیر پاکی و پاکدامنی، راه رحمت و برکت و طریق صبر و ارتباط دسته جمعی از دست و پا باز کردن زنجیرها مادی و بلند پروازی و راه راست و اخلاص است. طبیعی است که حرکت در چنین راهی به غیر از ایمان آوردگانی که کبوتر قلبشان مدام در آسمان محبت محبوب در پرواز است برای دیگران میسر نخواهد بود.
قرآن می‌فرماید:
« و به او از جائی که تصوّرش نمی‌کند روزی می‌رساند. هر کس بر خداوند توکّل کند (و کار و بار خود را بدو واگذارد) خدا او را بسنده است. خداوند فرمان خویش را به انجام می‌رساند و هر چه را بخواهد بدان دسترسی پیدا می‌کند. خدا برای هر چیزی زمان و اندازه‌ای را قرار داده است. » طلاق: 3
« بیگمان کسانی که (در بیعة‌الرضوانِ حدیبیّه) با تو پیمان (جان) می‌بندند، در حقیقت با خدا پیمان می‌بندند، و در اصل (دست خود را که در دست پیشوا و رهبرشان پیغمبر می‌گذارند، و دست رسول بالای دست ایشان قرار می‌گیرد، این دست به منزله دست خدا است و) دست خدا بالای دست آنان است! هر کس پیمان‌شکنی کند به زیان خود پیمان‌شکنی می‌کند، و آن کس که در برابر پیمانی که با خدا بسته است وفادار بماند و آن را رعایت بدارد، خدا پاداش بسیار بزرگی به او عطاء می‌کند. » الفتح: 10
نظرات